هیپنوتیزم و خلاقیت

برخی از تکنیک ها شامل اشکال مختلف هیپنوتیزم، مدیتیشن و ریلکسیشن ، افکار بکر و ناگهانی ، طرح ریزی فکر ، راه هایی برای زنده کردن روحیه ء خلاقیت در  وجود ماهستند. همه این تکنیک ها یک وجه اشتراک دارند و همه سعی دارند تا از انتقادات و قضاوت های درون مغز ما عبور کنند .

 با این که قرن ها بود که خلاقیت به عنوان استعداد ویژه افرادی معدود شمرده می شد، اما روان شناسان ریشه های خلاقیت را در برخی فرآیندهای ذهنی نظیر تصمیم گیری، زبان و حافظه یافته اند.

خوشبختانه همه ما از این مواهب بهره مندیم و بنابراین می توانیم به شکلی بالقوه، خلاقیت خود را بهبود بخشیم. پژوهش هایی که بتازگی انجام یافته، نشان می دهد، تغییر دادن نگاه به پدیده های مختلف و نیز به کارگیری روش هایی برای افزایش فرآیندهای تفکر ناخودآگاه، می تواند سبب افزایش خلاقیت انسان ها شود. ضمن اینکه یاد گرفتن اینکه چگونه خلاق باشیم کاری بسیار لذت بخش و مفرح است . اکثر ما در دوران کودکی قبل از اینکه قانون های جهان را یاد بگیریم بسیار خلاق بودیم . انجام کارهای معمولی به شیوه ای غیرمتعارف فرآیند تفکر ما را دگرگون ساخته و بروز خلاقیت را ایجاد می نماید .

خلاقیت و نوآوری ممکن است به روش های مختلف به وجود آید. وقتی مفهوم خلاقیت را فقط در چار چوب هنر تعریف کنیم ، مطمئناً خیلی تفکرات و ایده های ناب و خلاقانه را نادیده گرفته ایم .  نوآوری و خلاقیت  در طیف گسترده ای از حوزه ها اهمیت دارد و سبب بهبود شرایط شغلی بسیاری از افراد می شود. هنرمندی که نقاشی می کند و نویسنده ای که رمان می نویسد هر دو با دانشمندی که در آزمایشگاه کار می کند و آن موسس شرکت و کسی که با صدف دریائی برای نقاشی ها قاب درست می کند از نظر خلاقیت وجه مشترک دارند . این افراد از فکرشان برای تصویر راه های جدید برای انجام کارها بهره می گیرند . آنها ایده هائی جدید ، دیدگاهی نو ، محصولات و تکنیک های جدید ابداع میکنند که گاهی توانائی خلاق بودن منجر به کسب شهرت و ثروت می گردد. گاهی هم فقط یک نوع احساس رضایت شخصی در فرد ایجاد می کند  و در وضع نامطلوب اقتصادی، افزایش خلاقیت می تواند بسیار تعیین کننده باشد.

روان شناسان، خلاقیت را تولید آگاهانه و به کارگیری ایده های نوین می دانند. در فضای کسب و کار، تولید و خلاقیت به معنای به کارگیری ایده های نوینی است که به نتایج مثبت قابل سنجش می انجامد. در چند دهه اخیر، روان شناسان کوشیده اند تا به درک بیشتر خلاقیت در حوزه های مختلفی نظیر دانش و هنر بپردازند و به همین دلیل، به مطالعه کسانی همچون اینشتین، پیکاسو و سایر دانشمندان و هنرمندان نوآور پرداخته اند. این پژوهش ها در کنار پژوهش هایی که در مورد مهارت های حل مساله انجام شده، نشان می دهد که عوامل اجتماعی ،  اقتصادی و ژنتیک بر کیفیت خلاقیت تاثیرگذار است.

شخصیت هایی خاص نظیر استیو جابز، بیل گیتس و بزوس الهام بخش بسیاری از افراد برای استفاده از مهارت های خلاقانه خود بوده اند. بسیاری از شرکت ها و افراد، از کارگاه های خلاقیت، جلسات بارش ذهنی، هیپنوتیزم و حتی فیلم های آموزشی به عنوان وسیله ای برای بهبود توانایی های خلاقیتی استفاده می کنند . وقتی واژه خلاقیت را می شنویم، بسیاری از ما آن را معادل ایده های نو می دانیم. تولید ایده های نو اولین گام در فرآیند خلاقیت است. برای ایجاد فکری نو به منظور رسیدن به هدف، نیاز به ذهنی باز، یعنی ذهنی که درگیر کمترین قواعد و محدودیت هاست، داریم. قرار دادن محدودیت های کمتر بر سر راه فکر و رفتار ممکن است به خلاقیت بینجامد.

افکاری که بر مبنای محدودیت های بیرونی در ذهن ما ایجاد می شود، سبب افزایش فعالیت در کورتکس پیش پیشانی یعنی ناحیه ای که روی سطح مغز و پشت پیشانی قرار دارد، می شود. تصمیم گیری، تفکر و عمل در همین ناحیه از مغز صورت می پذیرد. وقتی به قواعد جاری و موجود بی تفاوت می شویم و تمرکز چندانی نداریم، از فعالیت این ناحیه کاسته می شود. این دانشمندان این پدیده را کاهش کارکرد لوب پیشانی (hypofrontality) نامیدند و این فرضیه را مطرح کردند که این امر، فواید زیادی برای زبان آموزی و افکار خلاقانه و نیز سایر جنبه های شناختی دارد.

پژوهشگران در سال های میانی دهه ۱۹۹۰ هنگام بررسی فعالیت الکتریکی در مغز افرادی که افکار نوآورانه در ذهن خود می ساختند، به شواهد اولیه کاهش کارکرد لوب پیشانی رسیدند. با دریافت امواج الکتریکی روی پوسته سر، دانشمندان می توانند وضع مغزی فرد را ارزیابی کنند. وقتی یک فرد درگیر کاری است که نیازمند کنترل شناختی و تمرکز و توجه است (مثلا حل یک مساله ریاضی یا تهیه فهرستی از وسایلی که برای سفر باید آماده کرد)، امواج مغزی وی به شکل امواج بتا خواهد بود. امواج بتا در فرکانس ۱۵ تا ۲۰ هرتز نوسان دارد، اما پژوهشگران متوجه شده بودند، وقتی فرد مورد آزمایش در حال شکل دهی به فکری خلاقانه است، امواج آلفا در کورتکس پیش پیشانی وی ایجاد می شود. امواج آلفا که طول موجی برابر ۸ تا ۱۲ هرتز دارد، نشان دهنده آرامش و نبود توجه ذهن است. لذا نتیجه این شد که تولید ایده های نوین، با میزان پایین تری از کنترل شناختی همراه است.

ایده های نوین می تواند از توجه به ویژگی های دیداری (ظاهری) اشیا، نظیر شکل، اندازه و ترکیب آنها حاصل شود. در واقع، مغز به جای تاکید بر دانسته های قبلی، به حالتی می رسد که بر عناصر اولیه که معمولاً مغفول مانده، تاکید می کند.

دانشمندان توانسته اند، این حالت خاص ذهنی را شبیه سازی کنند. به این صورت که با تحریک الکتریکی پوسته سر، توانایی حل مساله در افراد افزایش می یابد. این یافته نیز مهر تائید دیگری بود بر این که کاهش فعالیت در کورتکس پیش پیشانی بویژه در نیمکره چپ مغز، بخشی مهم در فرآیند تفکر خلاقانه است.

تمرین هایی که سبب به هم ریختن سبک معمول تفکر افراد می شود، می تواند سبب افزایش خلاقیت آنان گردد. توصیف اشیا به شیوه ای غیرمعمول یکی دیگر از راه هایی است  که می تواند به افزایش خلاقیت منجر شود. انجام کارهای معمولی به شیوه ای غیرمتعارف می تواند فرآیند تفکر ما را دگرگون ساخته، احتمال بروز خلاقیت را افزایش دهد.

یکی دیگر از راه های رسیدن به این هدفاین است که از ناخودآگاهتان استفاده کنید. با انجام  خود هیپنوتیزم و یا فکرکردن به موضوعی خاص و خوابیدن پس از آن. مرحله ای از خواب که با نام حرکت سریع چشم یا مرحله رویابینی شناخته می شود، می تواند به شما برای ارتباط دادن ایده های نامرتبط کمک کند. راه حل پرسشی که در ذهن دارید ممکن است درست هنگامی که در ریلکس هستید و یا در حالت خود هیپنوتیزم هستید و یا  قبل از این که کاملاً خوابتان ببرد به سراغتان بیاید.

پژوهش های جدید نشان می دهد تغییر نگاه به پدیده های مختلف و نیز بکارگیری روش هایی برای افزایش فرآیندهای تفکر ناخودآگاه، می تواند سبب افزایش خلاقیت انسان ها شود.

این نتایج مثبت می تواند از پرسه زنی ذهن هم حاصل شود. گروهی از پژوهشگران هلندی سال ۲۰۰۶ از شرکت کنندگان خواستند تا اسم های جدیدی برای یک سری محصولات مختلف برگزینند. افرادی که طی این کار بیشتر حواسشان پرت می شد، پاسخ های بیشتری به این پرسش دادند. در پژوهشی دیگر، دانشمندان نشان دادند که فرآیند ناخودآگاه می تواند پاسخی برای هر پرسش دشواری که نیازمند جستجو در حجم عظیمی از دانسته هاست، بیابد. این نتایج نشان می دهد، اگر با مساله ای بغرنج و بسیار پیچیده روبه رو هستید، بهتر است که پس از مدتی فکر کردن در مورد آن، اندکی استراحت کنید و به کاری دیگر بپردازید.

خلاقیت، علاوه بر تولید ایده نوین، در بردارنده ارزیابی نظرات، برگزیدن بهترین نظر و به کارگیری طرحی برای عملی سازی آن می شود. این فرآیند ارزیابی، دومین مرحله ضروری از تفکر خلاق است. در این مرحله بر خلاف مرحله قبل، فیلتر شناختی در کورتکس پیش پیشانی قدرتمند عمل می کند. شاید انسان های خلاق آنانی باشند که در کمرنگ و پررنگ ساختن نقش سیستم شناختی خود بر اساس موقعیت بهتر عمل می کنند. این توانایی در اصطلاح «انعطاف شناختی» نامیده می شود.

 دکتر محمد جواد حریری ، پزشک و هیپنوتراپیست ( هیپنوتیزم درمان گر )   هیپنوتیزم  بیدار بالینی ایران