کورتون، فواید و مضرات

کورتون ها داروهای بسیار محبوبی بین پزشکان و بیماران هستند، زیرا علائم را به خوبی کاهش می دهند و به همین دلیل بسیار پرمصرف هستند. اما متاسفانه گاهی بدون توجه به عوارض آنها به صورت بی رویه استفاده می شوند. این مسئله تا جایی پیش رفته که دگزامتازون تزریقی شایع ترین داروی تجویزی در کل نسخ دارویی کشور است و کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت با در نظر گرفتن میزان مصرف این داروها در سایر کشورها معتقد است این میزان تجویز دگزامتازون با جمعیت کشور و وضع اپیدمیولوژیک بیماریهای التهابی همخوانی ندارد.

این داروهای محبوب می توانند عوارض جانبی زیادی داشته باشند. عوارض داروهای  دارای کورتون به میزان و مدت مصرف آنها بستگی دارد. هر چه مقدار و مدت درمان با کورتون بیشتر باشد عوارض آن بیشتر خواهد بود. توجه داشته باشید پزشکان با توجه به منافع و زیانهای دارو تصمیم به تجویز آن می گیرند، اما گاهی اصرار بیمار به تجویز داروی تزریقی و یا بهبود سریع علائم بیماری موجب می شود پزشک از این گروه دارویی، دارو تجویز کند.

اثرات درمانی کورتیکواستروئیدها:

کورتیکواستروئیدها جهت تسکین التهاب ایجاد شده در نواحی مختلف بدن به کار می روند. آنها باعث کاهش تورم، قرمزی، خارش و واکنشهای آلرژیک می شوند. همچنین به عنوان بخشی از پروسه درمانی در بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند مانند آلرژیهای شدید یا مشکلات پوستی، آسم، آرتریت و برخی بیماریهای دیگر که توسط پزشک تشخیص داده می شود.

کورتیکواستروئیدها داروهای بسیار قوی هستند که در کنار اثرات سودمندشان برای درمان بیماریهای مختلف، عوارض جانبی گوناگون و گاهی خطرناک دارند.

عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها:

* کورتیکواستروئیدها باعث کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت می شوند. همچنین در صورت ابتلا فرد به عفونت می توانند درمان را سخت تر کنند.

* کورتیکواستروئیدها مانع فعالیت سلولهایی می شوند که در استخوان سازی و رسوب کلسیم در استخوانها نقش دارند، از سوی دیگر در جذب کلسیم نیز تداخل ایجاد می کنند که این دو فرآیند موجب پوکی استخوان و یا تشدید آن می شود.

* افزایش اشتها از عوارض جانبی دیگر کورتونها است که به همین دلیل به کسانی که تحت درمان با کورتون قرار می گیرند توصیه می شود غذاهای کم کالری استفاده کنند.

* مشکلات چشمی مانند کاهش بینایی در اثر ابتلا به آب مروارید و گلوکوم (آب سیاه) در مصرف طولانی مدت کورتون از عوارض دیگر آن است.

* تغییر رنگ پوست در اثر استفاده از پمادهای حاوی کورتیکواستروئید

* استفاده مکرر از کورتونها باعث تحلیل رفتن عضلات می شود. به دلیل تخریب پروتئین های بدن پروتئین غذایی فرد باید حتی الامکان بالا باشد.

* از عوارض دیگر کورتونها افزایش میزان چربی است. این حالت بعلاوه تورم بدن باعث پف کردن صورت فرد شده و علامتی به نام صورت ماه ( Moon Face ) ایجاد می کند. (مثل ماه گرد می شود)

* کورتیکواستروئیدها با دفع پتاسیم و جذب سدیم موجب تورم می شوند. مصرف نمک در این بیماران این عارضه را تشدید می کند. رژیم غذایی چنین افرادی در حد امکان باید بدون نمک باشد. این عارضه باعث بالا رفتن فشار خون و ایجاد بیماری پرفشاری خون در افراد مستعد می شود که خود عاملی برای بروز مشکلات قلبی عروقی دیگر است.

* از دیگر مشکلات مصرف این داروها ایجاد وابستگی فیزیکی به آنها در دوزهای بالا و دوره های طولانی مدت است که به همین دلیل در صورت مصرف طولانی مدت از قطع یکباره و ناگهانی آنها به شدت باید اجتناب شود.

* علاوه بر اینها استفاده از کورتیکواستروئیدها می تواند موجب سردرد، سرگیجه، عصبانیت، افسردگی، هیجان پذیری، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبود شدگی غیر طبیعی، اختلال در قاعدگی، اختلال در خواب، ایجاد آکنه، رشد موهای زائد، ناراحتی معده و گاهی خونریزی گوارشی می شود.

البته نکته مهم این است که این عوارض در صورت مصرف زیاد و طولانی مدت کورتیکواستروئیدها احتمال بروز بیشتری پیدا می کنند و ما نباید با توجه به نگرانی از دانستن عوارض دارو از مصرف آن با تجویز پزشک خودداری کنیم زیرا در بسیاری موارد فواید دارو بر مضرات آن ارجحیت دارد و نظر پزشک معالج در این مورد بسیار حائز اهمیت است.

متاسفانه امروزه با مصرف خودسرانه و بیش از حد کورتیکواستروئیدها مانند کورتیکواستروئیدهای موضعی، قطره های چشمی کورتیکواستروئید و قرص های خوراکی دگزامتازون به عنوان داروی چاق کننده و اشتها آور روبرو هستیم. هدف اصلی این مطلب، دادن آگاهی در مورد عوارض کورتیکواستروئیدها به عموم می باشد، امید آن می رود که با ارائه این مطالب از مصرف خودسرانه این داروها کاسته شود.تر حریری

کورتیکواستروئیدهای موضعی

کورتیکواستروئیدهای موضعی جهت کنترل مشکلات مختلف التهابی پوست، در سطح پوست مورد استفاده قرار می گیرند. آنها باعث کاهش علائمی مانند خارش و قرمزی پوست می شوند، به این صورت که جذب سلولهای پوستی شده و مانع تولید فاکتورهای التهابی توسط سلولهای پوستی در هنگام مواجهه با مواد آلرژی زا می شوند. التهابات پوستی توسط فاکتورهای التهابی همچون پروستاگلندین ها و ترکیبات دیگر ایجاد می شوند که این ترکیبات موجب گشادی عروق خونی و رسیدن سایر فاکتورهای التهابی به منطقه مورد نظر می شوند که نتیجه آن ایجاد قرمزی، خارش و تورم در آن ناحیه از پوست است. کورتیکواستروئیدها با مهار این فرآیند موجب کاهش التهاب و بهبود علائم می شوند.

کورتیکواستروئیدهای موضعی از لحاظ قدرت اثر در ۴ دسته ضعیف، متوسط، قوی و بسیار قوی قرار می گیرند.

به عنوان یک قانون کلی، ضعیف ترین دارو که موثر نیز باشد باید مورد استفاده قرار گیرد و برای اینکه خطر عوارض جانبی به حداقل برسد بویژه کورتیکواستروئیدهای بسیار قوی باید برای دوره زمانی کوتاهی مورد استفاده قرار گیرند.

عوارض جانبی اشکال موضعی می تواند خیلی شبیه به اشکال سیستمیک در بدن باشد اما در صورت استفاده بجا و صحیح از آنها کمتر اتفاق خواهد افتاد.

عوارض جانبی موضعی کورتیکواستروئیدهای موضعی شامل:

نازک شدن پوست (آتروفی پوست)، تورم عروق خونی نازک روی پوست و حالت بیرون زدگی آنها، کاهش موقت رنگدانه های پوست در سطح مورد استفاده، وجود آلرژی به استروئیدها که می تواند موجب بدتر شدن اگزما شود و منجر به ایجاد عفونت گردد، (استروئیدهای موضعی هرگز نباید برای درمان پوست ملتهب شده ای که در عین حال دچار عفونت نیز هست استفاده شود مگر آنکه عفونت پوست نیز به صورت جداگانه ای مورد درمان قرار گیرد).

عوارض سیستمیک این داروها در صورت استفاده طولانی مدت استروئیدهای قوی بر روی بخش وسیعی از سطح بدن ایجاد می شود که می تواند شامل سرکوب فرآیند رشد و سرکوب فعالیت غده آدرنال باشد.

کودکانی که نیاز به استفاده متناوب و دوره های طولانی از استروئیدهای قوی دارند در معرض خطر بیشتری از عوارض سیستمیک نسبت به بزرگسالان قرار دارند و حتما باید در دوره درمان میزان رشد و نمو آنها کنترل شود.

در مورد مصرف داروهای کورتیکواستروئید موضعی برای کودکان شایان ذکر است که کودکان خصوصا نوزادان به عوارض جانبی استروئیدهای موضعی خیلی حساس ترند. زیرا به دلیل پوست نازک و مرطوب آنها این داروها بیشتر جذب بدن شده و گاه در مصرف طولانی مدت باعث کاهش رشد قدی کودک و کوتاه قد شدن می شود.

استروئیدهای بسیار قوی به هیچ وجه نباید برای کودکان زیر یکسال مورد استفاده قرار گیرند و در کودکان بزرگتر نیز در صورت امکان برای مدت زمان خیلی کوتاه جهت کنترل التهابات استفاده شود.

در کودکان با اگزمای شدید مزمن حتما باید رشد آنها کنترل شود زیرا در این موارد احتمال جذب استروئید بیشتر و اثر سوء بر رشد طبیعی کودکان بیشتر می باشد.

در ضمن، پوشاندن آن قسمت از پوست کودکان که تحت درمان با استروئیدهای موضعی قرار گرفته درست نمی باشد زیرا این امر جذب استروئید به بدن را افزایش می دهد که این مورد خصوصا در مورد پوشک کردن کودکان بسیار مهم است و به هیچ وجه نباید کودکان را در زمان استفاده از استروئیدهای موضعی پوشک کرد (خصوصا در مورد ادرار سوختگی کودکان)

البته توجه داشته باشیم که استفاده از استروئیدها فقط در صورتیکه سایر راهکارهای درمانی برای رفع ادرار سوختگی موثر نباشد و فقط و فقط برای دوره های کوتاه مدت در کمترین مقدار ممکن و با استفاده از ضعیف ترین استروئیدها مجاز می باشد.

قطره های چشمی کورتیکواستروئید

قطره های چشمی کورتیکواستروئید در زمان بروز مشکلات چشمی برای جلوگیری از وارد شدن صدمات جدی به چشم مورد استفاده قرار می گیرند، همچنین موجب تسکین قرمزی، التهاب و سایر مشکلات چشمی می شوند.

متاسفانه این روزها استفاده از قطره های چشمی حاوی کورتیکواستروئید از جمله بتامتازون، آن هم بدون تجویز پزشک توسط برخی از افراد رو به افزایش است. مصرف خودسرانه این داروها بدون تجویز پزشک متخصص، می تواند عوارض زیادی را به همراه داشته باشد.

عوارض این قطره ها عبارتند از: عفونت های چشمی، کاهش بینایی، درد چشم، تهوع و استفراغ، ابتلا فرد به آب سیاه (گلوکوم) و آب مروارید (کاتاراکت).

همچنین در صورت وجود برخی بیماریها حتما باید پزشک معالج را مطلع سازیم تا در خصوص نحوه مصرف این داروها بطور ویژه راهنمایی شویم از جمله در مواردی که بیماریهای چشمی زیر در فرد وجود دارد:

* کاتارکت و گلوکوم: کورتیکواستروئیدها می توانند باعث ایجاد بیماری یا بدتر شدن آن بشوند.

* بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم: در این بیماران، بیماری گلوکوم و یا کاتاراکت آنها بوسیله کورتیکواستروئیدها پیشرفت می کند.

* بالا بودن فشار داخل چشم و سل چشمی (به صورت فعال یا نهفته)

* عفونت های چشمی: کورتیکواستروئیدها می توانند باعث بدتر شدن عفونت چشمی یا بروز عفونت چشمی جدید شوند.

دگزامتازون

دگزامتازون یا آن طور که بعضا دگزا گفته می شود ، یکی از داروهایی است که در اشکال مختلف خود (الگزیر، قرص، قطره، آمپول و پماد) یکی از پرمصرف ترین داروهاست.

امروزه دگزامتازون توسط برخی افراد به عنوان داروی چاق کننده استفاده می شود که توضیح زیر در مورد آن ضروری است:

دگزامتازون علاوه بر اینکه اشتها را زیاد می کند، از طریق ایجاد تورم در بدن، شما را چاق می کند. در حقیقت یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون ها گرد شدن و پف کردن صورت است که به دلیل تورم تدریجی در بدن و افزایش میزان چربی است. در نتیجه بیمار احساس می کند که چاق و قوی بنیه شده است. اما حقیقت این است که تمام کورتون ها در استفاده مکرر باعث تحلیل رفتن عضلات و پوکی استخوان می شوند.

با توجه به اینکه دگزامتازون جزء قوی ترین کورتون هاست بالطبع عوارض این داروها که در ابتدای بحث در مورد آنها صحبت شد با مصرف مقادیر کمتر دگزامتازون ممکن است اتفاق بیفتد.ر حریری

مطلب مرتبط:

داروهای اعتیاد آور